Nachtwerk in magazijnen en distributiecentra

Werken in een nachtdienst kan gezondheid- en veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Van de Nederlandse beroepsbevolking werkt 16 procent, zo’n 1,5 miljoen, soms of regelmatig in de nacht. Nachtwerk komt bij handels- en productiebedrijven met een magazijn of distributiecentrum regelmatig voor. Bij werken in de nacht liggen veiligheidsrisico’s, zoals aanrijdingen op de werkvloer, op de loer. Daarbij spelen vermoeidheid, slaapproblemen en verminderde (cognitieve) presentaties zoals concentratieverlies en een toenemend risico op het maken van fouten een belangrijke rol. Op de langere termijn kan nachtwerk ook gezondheidsrisico’s zoals hartklachten, diabetes mellitus en langdurige slaapproblemen veroorzaken.

Werken in de nacht is niet geheel zonder risico’s. Zo kan de verstoring van het dag- nachtritme leiden tot gezondheidsklachten en concentratieproblemen. Voor de veiligheid is het zowel in het belang van de werknemer als van de werkgever dat de collega’s op de werkvloer alert en wakker blijven. Dat valt niet altijd mee in de nachtdiensten. Men gebruikt hiervoor verschillende methoden, met wisselend effect zowel op de alertheid als op de gezondheid op langere termijn. Er zijn veel maatregelen onderzocht om de nadelige effecten van nachtwerk te voorkomen of beperken. Lang niet altijd is duidelijk ‘wat werkt’.

Arbeidstijdenwet

In de Arbeidstijdenwet is opgenomen wat de regels zijn omtrent nachtwerk. Er is sprake van nachtwerk als er meer dan een uur wordt gewerkt tussen 00:00 en 6:00 uur. Nachtwerk is voor jongeren onder de 18 jaar verboden. Voor werknemers boven de 18 jaar geldt:

• Per nachtdienst mag een werknemer niet meer dan 10 uur werken. Maximaal 5 keer per 2 weken, en 22 keer per jaar mag dit 12 uur zijn.
• Een werknemer mag per 16 weken maximaal 36 nachtdiensten draaien die na 2.00 uur eindigen. Bij cao of bedrijfsregelingen kan daarvan worden afgewerken.
• Er mogen maximaal 7 nachtdiensten achter elkaar worden gewerkt en het maximum is 140 nachtdiensten per jaar. Ook hier kan bij cao of bedrijfsregeling beperkt van worden afgeweken.
• Mensen die in de randen van de nacht werken, en bijvoorbeeld vaak om 5 uur starten, mogen maximaal 38 uur werken tussen 00:00 en 06:00 uur per 2 aaneengesloten weken. Bij veel cao’s is het geregeld om boven de leeftijd van 45 jaar minder nachtdiensten te werken.

In veel cao’s zijn ook specifieke bepalingen opgenomen voor oudere werknemers om minder of niet gedurende de nacht te werken.

Verminderde alertheid, vermoeidheid en afgenomen slaapkwaliteit zijn onderliggende risico’s voor de veiligheid tijdens nachtdiensten. Preventiebeleid gericht op gezonde voeding, genoeg bewegen en niet roken helpt om latere gezondheidsproblemen te voorkomen. Natuurlijk is ook een goede instructie en informatieverstrekking aan werknemers belangrijk. Verstrek de werknemer regelmatig een Periodiek Medisch Onderzoek om de gezondheid goed in beeld te houden en tijdig afwijkingen te signaleren. Daarnaast zijn gerichte maatregelen op de werkvloer te overwegen, wij zetten ze hieronder op een rij.

• Voorkomen is beter dan genezen. Soms is het mogelijk om werkzaamheden anders te organiseren, bijvoorbeeld door taken of locaties te bundelen, zodat nachtwerk niet of in mindere mate nodig is.
• Maak ploegenroosters, bij voorkeur 4 of 5 ploegen, van maximaal 32-38 uur per week met maximaal 9 uur per dienst inclusief pauzes en maximaal 3 nachtdiensten achter elkaar.
• Bekijk of het mogelijk is om de begintijd van de diensten te verlaten met een uur; naar 7:00 uur, 15:00 uur en 23:00 uur. Ploegenroosters die gunstig zijn voor het slaap-waakritme voorkomen slaapproblemen op de langere termijn. Dit zijn roosters die voorwaarts roteren, oftewel met de klok mee gaan, dus van ochtend naar avond naar nacht.
• Maak maatwerk van nachtwerk, dus overleg met de werknemer over nachtwerk wat aansluit op zijn/ haar natuurlijke bioritme.
• Zorg, vooral in de nachtelijke uren, voor afwisseling in de werkzaamheden. Dit kan door meer taken te rouleren gedurende een dienst.
• Breng extra verlichting aan achter de medewerker, met een verlichtingssterkte van minimaal 2000 lux. Zorg er wel voor dat de medewerker niet verblind wordt.
• Om het risico van indommelen tegen te gaan kan je muziek aanzetten om de stilte tegen te gaan.
• Zorg ook dat op de plaats waar medewerkers koffiedrinken/pauze houden/eten de verlichtingssterkte minimaal 2000 lux is.
• Stimuleer medewerkers om tijdens de pauzes te bewegen.
• Bekijk de mogelijkheden om communicatie tussen medewerkers te regelen. Hierdoor is er contact, worden medewerkers alert gehouden en is de kans op indommelen kleiner. Een geluidsdrager kan hier ook een oplossing zijn; let er echter wel op dat omgevingsgeluiden wel goed hoorbaar blijven.

Neem tot slot de risico’s van nachtwerk en de genomen beheersmaatregelen altijd op in de RI&E en geef een goede voorlichting over de risico’s van nachtwerk en de genomen maatregelen om die die risico’s te verminderen.

Leefstijl van de werknemer speelt een belangrijke rol in het voorkomen van klachten op de langere termijn, zoals roken, bewegen, gezond eten en slapen. Een medewerker goed voorlichten over een gezonde leefstijl en het goed omgaan met dag- en nachtritme werkt dan ook preventief. Doe mee met het Periodiek Medisch Onderzoek van je werkgever, draai niet meer nachtdiensten dan noodzakelijk en ruil bij voorkeur geen diensten met je collega’s. Voorafgaand aan de eerste nachtdienst is het belangrijk om normale eettijden en slaaptijden zoveel mogelijk aan te houden. RIVM heeft in deze brochure haar aanbevelingen voor werknemers en werkgevers op een rij gezet.